Hepimiz köpeklerimizle yürüyüşlere çıkmayı ve onlarla fiziki aktiviteler yapmayı severiz. Ancak unutmamamız gerekir ki onları yalnızca bedenen değil, zihnen de meşgul etmeliyiz. Köpeklerin hepsi çok zeki hayvanlardır ve onların zihinlerine egzersiz yapabilmeleri için yeterli zihinsel stimülasyon sağlamak çok önemlidir. Bu stimülasyon sağlanmadığı zaman köpeklerimiz hızlıca sıkılabilir ve sıkılmış bir köpek çeşitli problematik davranışları naturel olarak geliştirebilir. Evlerinizde çiğnenmemesi gereken şeyleri parçalanmış bir şekilde bulduğunuzda veya güzel çiçeklerinizi devrilmiş, toprakları her yana dağılmış bir şekilde gördüğünüzde sorunun kaynağı olarak yeterli aktiviteyi sağlayamamış olduğunuzu sorgulamak isteyebilirsiniz.
Mutlu bir köpeğe yoldaşlık etmenin en temel maddelerinden biri düzenli olarak zenginleştirme aktiviteleri yapmalarını sağlamak ve koklama, oynama, kovalama, kazma, çiğneme, yiyecek arama gibi doğuştan gelen davranışları tatmin etmektir. Böylelikle köpeklerimiz fiziki, duygusal ve zihinsel olarak doygunluğa ulaşır. Ayrıca bu aktivitelerin köpeğimize problem çözmek, yeni yetenekler öğrenmek ve kendilerine daha güvenmek gibi birçok kattığı faydalar da vardır. En önemli faktörlerden biri de bu tarz egzersizler köpeğinizin çok hoşuna gidecektir. Kapalı alanlarda geçirilen zamanın artmasının yarattığı etkileri bu tarz aktiviteler ile nasıl yumuşattığınıza sizler de şahit olacaksınız.
Zenginleştirme aktiviteleri kendi içinde farklı dallara ayrılır. Bunlar özetle; yiyecekler ile zenginleştirme, oyun ile zenginleştirme, koku ile zenginleştirme, çevresel zenginleştirme ve eğitim ile zenginleştirme olarak sıralanabilir.
Yiyecekler ile zenginleştirme
Yiyecekler hayvanlar için en temel ihtiyaçlardan biri olmakla beraber aynı zamanda çok doğal bir motivasyon kaynağıdır. Bu nedenle köpeğimizin günlük öğünlerini eğlenceli, interaktif ve hatta biraz da çetrefilli hale getirmek köpeğimizin doğuştan gelen içgüdü ve meraklarını doğrudan tatmin etmenin yollarından biridir. Köpeğinize gün içinde verdiğiniz her öğün aslında birer zenginleştirme aktivitesi fırsatıdır. Bu tarz aktiviteler ile hem hızlı yemek yeme gibi problemleri ortadan kaldırırken aynı zamanda kuru mama gibi besin zincirinin en altında kalan tarzda yiyecekleri daha cazip hale getirebilirsiniz.
Aldığınız yumurta kaplarını artık atmanıza gerek yok. Bu kaplar boşaltıldıktan sonra köpeğinizin mamasını bölerek dökebilir ve her bir yumurta bölmesini top veya benzeri oyuncaklar ile örtecek şekilde kapatabilirsiniz. Böylelikle köpeğiniz öğününü interaktif bir şekilde yiyebilmek için öncelikle kaplardaki topları çıkarmaya çalışacak ve mental bir stimülasyon yaşayacaktır.
Özellikle küçük ve orta ırklar için etkili olan, evde bulabileceğiniz malzemeler ile yapabileceğiniz bir diğer egzersiz ise bitmiş tuvalet kağıdı ve kağıt havlu ruloları ile hazırlayacağınız tek kullanımlık besleme araçlarıdır. Bir ucunu içeriye doğru katlayarak kapattığınız rulonun içini köpeğinizin kuru maması ile doldurup diğer ucunu da içeriye doğru kapattıktan sonra köpeğinize verebilirsiniz. Bu egzersizi daha çekici kılmak için dilerseniz kuru mama arasına birkaç tane ödül maması da karıştırabilirsiniz. Eğer köpeğiniz iki ucu kapalı olan rulodan çıkarmakta biraz zorlanırsa dilerseniz rulonun uçlarını kapatmadan önce ortasına mamaların rahatça dökülebileceği birkaç delik açabilirsiniz.
Oyun ile zenginleştirme
Oyun ve oyuncaklar ile zenginleştirme aktiviteleri hem sizin için hem de köpeğiniz için gayet keyifli zamanlar anlamına gelebilir. At-getir, çekiştirme, saklambaç gibi oyunlar hem köpeğinizle birlikte geçireceğiniz zamanları arttırdığı gibi hem de temel komutların pekişmesine olanak sağlayacaktır. Misal çekiştirme oynarken “Bırak” çağrısının tekrarlanması gibi.
Bu tarz etkinlikler için alabileceğiniz özel oyuncaklar (hacıyatmaz tarzı besleme oyuncakları, otomatik top fırlatıcıları vb.) olduğu gibi, siz de evinizde bu amaca yönelik oyuncaklar yapabilirsiniz. Misal evinizdeki fazla kumaşları şeritler halinde kestikten sonra bu şeritleri sıkı bir örgü halinde örerek bir çekiştirme oyuncağı yapabilirsiniz.
“Bırak” çağrısını pekiştirebileceğiniz bir diğer oyun ise “Flirt Pole” adını verdiğimiz oyuncaklar ile yapılan aktivitelerdir. Evinizde orta boy uzunluktaki bir boru içinden kalın bir ip geçirerek ucuna köpeğinize cezbedici gelebilecek bir tüy veya bir top bağlayıp, oyuncağı savurarak onu kovalamasını sağlayabilirsiniz. Burada dikkat etmeniz gereken nokta köpeğinizin mutlaka oyuncağı yakalamasına izin vermelisiniz. Yoksa bu eğlenceli bir oyun olmaktan çıkar ve köpeğinize şartlanmış yılgınlık yaratan bir aktiviteye dönüşür.
Koku ile zenginleştirme
Sizlerinde tahmin edeceği gibi koklamak köpeğinizin en sık yaptığı aktivitelerinden biridir ve naturel iç güdüsünü tatmin eder. Koklamak bir köpeği gayet sakinleştiren bir aktivitedir ve yeni bir bölgede 15 dakika boyunca yapacağınız bir koklama aktivitesi daha eskiden bulunduğunuz bir ortamda geçireceğiniz 30 dakikalık aktiviteden daha etkili olacaktır. Ayrıca koklamanın köpekler arasında en sık kullanılan bir “sakinleştirme sinyali” olduğunu unutmamalıyız.
Koku ile zenginleştirme aktivitelerinin en büyük avantajlarından biri kapalı mekanlarda rahatlıkla uygulanabilmesidir. Kısıtlı mekanlarda uygulayabileceğiniz bu aktiviteler dostlarınızın hem keyifli zaman geçirmesini sağlayacak hemde sizlere onlardan ayrı kalmanız gereken zamanlar için güzel bir avantaj sağlayacaktır.
Bu aktivitelere örnek olarak öncelikle “havlu oyunlarını” verebiliriz. Bu tarz aktiviteler için ihtiyacınız olan şeyler yalnızca bir havlu ve köpeğinize güvenle verebileceğiniz ödül niteliğindeki mamalardır. Kullanacağınız havlunun kenarına sıra halinde mamaları dizdikten sonra birkaç tur katlayıp bir sıra daha mama serip tamamen bir rulo haline getirebilirsiniz. Kolay bir başlangıç olması açısından dostunuza ruloyu bu halde verebilirsiniz. Bu aktivite artık köpeğiniz için çok kolay bir oyun haline gelirse eğer sardığınız bu ruloyu dilerseniz bir düğüm atarak daha da zor bir hale getirebilirsiniz.
Köpeğinizin günlük öğünlerini zenginleştirmek adına bir “snuffle mat” yani bir koklama paspası temin etmenizi öneririm. Bu paspaslara serpiştirerek yayacağınız kuru mamalar, paspasın yapısı itibariyle ulaşılması daha zor bir hale gelecektir ve derinlere düşen mamaları koklayarak keşfetmesi günlük öğününü daha zevkli bir aktivite haline getirecektir.
Çevresel zenginleştirme
Biz insanlar hayatlarımız boyunca aslında çevresel zenginleştirme aktivitelerinde bulunuruz. Fırsat bulduğumuzda tatillere gitmek, ara sıra arkadaşlarımızı evlerinde ziyaret etmek veya daha önce hiç görmediğimiz kültürel zenginlikleri ile meşhur yerleri gezmek gibi. Ofisimizde çalışırken sırf hava değişikliği olsun diye dışarıda kısa kısa molalar almak bile buna bir örnektir. Ancak düşünce yapımız tüylü dostlarımıza gelince genelde her gün aynı rotada yürümek veya onları daha fazla koşturma çabasından ileri gidemeyiz. Halbuki yukarıda sıraladığım bizim için geçerli olan tüm aktiviteler köpeklerimiz için de geçerlidir, hatta çok büyük önem taşır.
Bu nedenle çevresel zenginleştirme belkide en sık tekrarlamamız gereken aktivite olarak sayılabilir. Yaşadığımız Dünya kocaman bir yer ve eminim ki hepimiz köpeklerimize yeni tecrübeler edinebilecekleri çevreleri yeterli sıklıkta gösterebiliriz. Bunu yapabilmek için öncelikle her gün bizim ve köpeğimizin alıştığı rotalarda yürümekten çıkarak başlayabiliriz. Yazımın başında belirttiğim gibi alışılmış bir bölgede geçirilen 1 saatlik süre bile köpeğinize yeni tanıttığınız bir bölgede geçireceği 15 dakikadan bile daha az stimülasyon yaratacaktır.
Biz eğitimcilerin aramızda “baskıyı azaltan” yani etkinlik boyunca önceden oluşmuş olan stres ve gerginliğin atıldığı yürüyüşleri her fırsatta değerlendirmenizi öneriririm.
Peki bu yürüyüşleri özel ve önemli kılan nedir? Bu tarz yürüyüşler genellikle doğa içinde veya şehirin karmaşasını içinde barındırmayan bölgelerde uzun kayışlarla (flexy tarzında olmayan!) veya ortamın müsaitliğine göre kayışsız yapılan yürüyüşlerdir. Kayışsız bir yürüyüş planlaması yapmadan önce köpeğinizin kayışla veya kayışsız olarak “Gel” çağrısına mutlak surette karşılık vereceğinden emin olmanızı ikinizin de güvenliği açısından sağlamanızı şiddetle öneririm.
Gerekli takdirde bu konu hakkında deneyimli bir pozitif eğitmenden yardım almak işinizi epey kolaylaştıracaktır. Ormanlarda, parklarda, sahillerde, patikalarda, ovalarda veya araç trafiğinin yer almadığı herhangi bir yerde yapabileceğiniz bu tarz yürüyüşler köpeğinize özgürce keşfetme, koşma, koklama, kazma gibi olanaklar sağlayarak, üzerindeki tüm stres ve olumsuz etkilerinden arınmasını sağlayacak ve ikiniz için çok neşeli zamanlar geçirmenize olanak sağlayacaktır.
Eğitim ile zenginleştirme
Benim en keyifli bulduğum zenginleştirme aktivitelerinden biri de eğitim ile elde ettiğimiz stimülasyonlardır. Pozitif eğitimin temel yapı taşlarından biri olan eğitime köpeğimize motive olup çağrılarımıza daha coşkulu karşılık vermesini sağladığımız bu aktiviteler aslında dostlarımızla karşılıklı kurduğumuz derin birer interaksiyon seansıdır aslında.
Köpekler evcilleştirildiklerinden beri ebeveynlerini mutlu etmeye ve onlara karşılık vermeye çok niyetli hayvanlardır. Bu yapılarından da faydalanarak onlara en temel çağrıları (otur, dokun, bekle, gel vb. gibi) öğretebileceğimiz gibi uygularken birlikte keyif alabileceğiniz daha birçok şeyi de ögretebilirsiniz.
Koreografik bir dans veya yürüyüş rutininden tutunda oyuncaklarını isimleriyle getirmesini sağlamaya kadar neredeyse sınırsız seçeneğinizin olduğu bu tarz aktivitelerde eminim ki sizler de köpeğinizle aranızdaki ilişkiyi pekiştirecek bir çok şey bulabilirsiniz. Bu konu hakkında gene deneyimli bir pozitif eğitmenden yardım almak hem işinizi çok kolaylaştıracağı gibi ileriye yönelik değerli bilgileri de öğrenmenize olanak sağlayacaktır.
Sözlerimin sonuna gelirken zenginleştirme aktivitelerinin her canlının hayatında çok önemli bir rolü olduğunu unutmamanızı hatırlatmak isterim. Biz insanlar bazen sorunları analiz ederken derinlere veya doğanın gereksinimlerine bakmayı beceremeyebiliriz. Fakat tüm canlılar hayata içgüdüleri ile gelirler ve bunların tatmin edilmesi en doğal haklarıdır. İhtiyaçlarını bizlere kelimeler ile ifade edemeyen canlıları anlamak için bazen derin bir nefes alıp durup düşünmek çözüme giden en kısa ve sağlıklı yol olabilir.
Siz değerli hayvan severlere dostlarınız ile birlikte sağlıklı, mutlu ve huzurlu günler dilerim.
Sevgi ve saygılarımla,
Edip Baran Alan
Pozitif Pet Eğitmeni